Τα διατηρητέα κτίρια αποτελούν μοναδικά δείγματα γραφής της πολιτιστικής και αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς. Ως στοιχεία συλλογικής αστικής μνήμης διαμορφώνουν την αίσθηση του δημοσίου χώρου μέσα από την ιστορική τους διαδρομή. Χρήζουν επομένως μίας ουσιαστικής, και όχι προσχηματικής προστασίας εκ μέρους της Πολιτείας, καθώς και σημαντικής κινητροδότησης, προκειμένου οι ιδιοκτήτες τους να προβαίνουν σε όλες τις απαραίτητες εργασίες αποκατάστασης ώστε αυτά να παραμένουν βιώσιμα και λειτουργικά. Κυρίως όμως, απαιτείται μία άμεση πρωτοβουλία-καμπάνια ευαισθητοποίησης της κοινής γνώμης περί της σημασίας της ανάδειξης και αποκατάστασης τους.
Η σύγχρονη ελληνική πόλη αναπτύχθηκε με άναρχο τρόπο και δόμηση με όρους αντιπαροχής. Η Θεσσαλονίκη δυστυχώς δεν θα μπορούσε να αποτελεί εξαίρεση στον κανόνα αυτό. Εξακολουθεί όμως και διαθέτει ανάμεσα σε αυτό το αδιάφορο οικιστικό περιβάλλον ένα πλούσιο κτιριακό απόθεμα, με ιδιαίτερη αισθητική και αρχιτεκτονική φυσιογνωμία. Δεκάδες διατηρητέα κτίρια, κάποια εκ των οποίων χαρακτηρισμένα και ως έργα τέχνης, βρίσκονται διάσπαρτα σε όλο τον αστικό ιστό της. Αποτελεί ζήτημα ιστορικής μνήμης, κοινωνικής συνέχειας και πολιτισμού εν γένει η ορθολογική προστασία, συντήρηση και ανάδειξή τους.
Η αυξημένη προστασία και ανάδειξη της πολιτιστικής κληρονομιάς, στην οποία ασφαλώς εντάσσονται τα μνημεία και τα αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, αποτελεί συνταγματική επιταγή της Πολιτείας (Άρθρο 24 του Συντάγματος), ενώ προβλέπεται και από τη Διεθνή Σύμβαση του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών «Για την προστασία της Παγκόσμιας Πολιτιστικής και Φυσικής Κληρονομιάς» (Παρίσι, Νοέμβριος 1972), όπως κυρώθηκε με το ν. 1126/1981, καθώς και από τη Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης «Για την Προστασία της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Ευρώπης» (Γρανάδα, Οκτώβριος 1985), όπως κυρώθηκε με το ν.2039/1992.
Παράλληλα δύο κεντρικά νομοθετήματα συγκροτούν τον κορμό των διατάξεων περί της προστασίας των διατηρητέων. Οι διατάξεις του ν. 3028/2002 (Α΄153) «Για την προστασία των Αρχαιοτήτων και εν γένει της Πολιτιστικής Κληρονομιάς», και οι διατάξεις του Νέου Οικοδομικού Κανονισμού, ν. 4067/2012 (Α΄79).
Προς την κατεύθυνση της ολιστικής προστασίας και ανάδειξης των διατηρητέων απαιτούνται πολλά βήματα ακόμη. Ενδεικτικά αναμένονται πρωτοβουλίες όπως οι παρακάτω:
• Πλήρης καταγραφή και λεπτομερής αποτύπωση όλων των διατηρητέων κτισμάτων τα οποία υπάγονται σε καθεστώς προστασίας από κρατικούς φορείς. Μία ουσιαστική προσπάθεια αποτελεί το εν λειτουργία Portal (https://www.arxaiologikoktimatologio.gov.gr/), το οποίο αποτελεί μία διευρυμένη βάση δεδομένων, οφείλει όμως να εμπλουτιστεί με περαιτέρω στοιχεία-μελέτες αποτύπωσης και φωτογραφική τεκμηρίωση.
• Άμεση άρση της ετοιμορροπίας όσων αποτελούν κίνδυνο για τη δημόσια υγεία. Η πρόσφατη νομοθετική πρωτοβουλία (Άρθρο 23, ν. 4787/2021) με τη σύσταση των Ειδικών Επιτροπών Επικινδύνως Ετοιμόρροπων (Ε.ΕΠ.ΕΤ.) καλείται να απλοποιήσει τη χρονοβόρα διαδικασία χαρακτηρισμού τους και επίσπευσης των διαδικασιών αποκατάστασης-επισκευής-ανάδειξης τους.
• Έναρξη λειτουργίας της (ήδη 3 φορές νομοθετημένης) Τράπεζας Γης, η οποία θα επαναφέρει και το θεσμό της μεταφοράς συντελεστή δόμησης με νέους όρους για τη δικαιότερη κατανομή των βαρών και της υπεραξίας. Μέσα από το Πρόγραμμα πολεοδομικής ανασυγκρότησης «Κωνσταντίνος Δοξιάδης» προβλέπεται η οριοθέτηση των Ζωνών Υποδοχής Συντελεστή σε όλη την επικράτεια.
- Ενεργοποίηση του προγράμματος «Διατηρώ», το οποίο θα κινείται στη λογική του προγράμματος «Εξοικονομώ» και στοχεύει στη συνολική αποκατάσταση αλλά και σημειακή ενίσχυση-ανάδειξη ιδιωτικών διατηρητέων κτιρίων που χρήζουν άμεσης προστασίας.
• Απλοποίηση και κωδικοποίηση του πλαισίου προστασίας από τους αρμοδίους φορείς. Οφείλει να υπάρξει συντονισμός των συναρμοδίων (σε αρκετές περιπτώσεις) φορέων προστασίας όσον αφορά την κατηγοριοποίηση των προτεινόμενων επεμβάσεων ανάδειξης, τη σαφή διάκριση των αρμοδιοτήτων τους και τον ουσιαστικό έλεγχο της εφαρμογής τους.
• Γενναίες φορολογικές απαλλαγές στους ιδιοκτήτες (σε φόρους πώλησης, κληρονομιάς κτλ), καθώς και επιδοτήσεις σε δαπάνες θέρμανσης τους, καθώς και χορήγηση χαμηλότοκων δανείων/ ένταξη σε ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά προγράμματα στήριξης προκειμένου να προβούν στις αναγκαίες εργασίες αποκατάστασης των φθορών και επανάχρησής τους.
Πρόσφατα τραγικά γεγονότα, όπως η κατάρρευση τμήματος της τοιχοποιίας ετοιμόρροπου κτιρίου στη Λάρισα (με συνέπεια το θανάσιμο τραυματισμό νεαρού συνανθρώπου μας), καθώς και η ολοσχερής καταστροφή από πυρκαγιά των παλαιών καπναποθηκών στο κέντρο της Ξάνθης, καταδεικνύουν την χρονική αμεσότητα με την οποία πρέπει να ληφθούν τα αναγκαία μέτρα προστασίας-συντήρησης-ανάδειξης του κτιριακού μας αποθέματος. Μόνο μέσα από μία ολιστική προσέγγιση του ζητήματος, και τη αναγκαία συνεργασία: Πολιτείας- Υπηρεσιών Προστασίας- Τεχνικού Κόσμου- Ιδιωτικού φορέα η διάσωση και αξιοποίηση της αρχιτεκτονικής μας κληρονομιάς θα αποτελέσει κομμάτι της προβολής της πολιτιστικής μας ταυτότητας.
Μπελιμπασάκης Εμμανουήλ / Πολιτικός Μηχανικός Α.Π.Θ./ Msc “Πολεοδομία – Χωροταξία”
